Bugün Hafif Müzik'te Mehmet Tez'in ilginç bir yazısı vardı,
Rock'n Roll Yazısı. Hepimizin bildiği, en tanıdık rock gruplarından bahsetmiş Tez. "
Hepsinin ortak fikri 'Rock müzik muhaliftir, isyan eder, dünyayı değiştirmek ister'. Emin misiniz?" diye sorarak başlamış yazısına. The Doors'dan Metallica'ya, U2'dan Tindersticks'e, bir çok grubun aslında rock'ın muhalif olma, isyan etme söylemi ile çelişen bir dolu şey yaptığına işaret etmiş. Yerli grupları da katmış kervana, sonunda da "
gerçekten 'başkaldırı, dünyayı değiştirme gücü' arayan, elektro gitar saplantısını bırakıp başka yerlere baksın" diyerek bitirmiş. Yine aralardan ilginç bir tesbit: "
Kendimizi kandırmayalım. Bu gruplara da hiç kızmayalım, onları eleştirmeyelim. Rock çoktan, belki biz doğmadan bitti. Geriye olsa olsa hayali kaldı." İlginç ve güzel bir yazı, baştan sonra okumanızı tavsiye ederim.
Bu yazı, bir zamandır aklımda olan bir konuda beni de bir şeyler yazmaya itti biraz. Kısaca müziğin veya müzik türlerinin yaşlanması diyebilirim buna. Müzik türleri de bütün "canlılar" gibi, doğuyor, büyüyor, bir yerde büyüme duruyor, daha sonra da kaçınılmaz bir şekilde yaşlanarak ölüyor. Aslında sanatta ve müzikte "ölüm" daha çok bir durağanlık şekline bürünmekte. Tabii ki tamamen yok olma da mümkün: Mesela bugün tamamen yokolmuş Maya ve Aztek'lerin müziği hakkında ne biliyoruz? Veya bundan 1.000 yıl önce Orta Asya'dan Anadolu'ya doğru göç eden İslam öncesi Türk kavimlerinin müzikleri hakkında? Somut pek bir bilgi yok...
Bunları bir kenara koyarsak, en azından içinde yaşadığımız uygarlık(lar) dahilinde yaratılmış müzikler ve müzik türleri bir şekilde var olmaya devam ediyorlar. Ama bir noktada gelişimleri duruyor, kendi içlerinde yeni bir şeyler çıkmamaya başlayınca da pratikte ölmüş gibi oluyorlar. Veya oluyorlar mı? Sizce klasik müzik artık ölü bir müzik midir? Veya yine geçenlerde
Mehmet Tez'in de katkıda bulunduğu bir tartışmada bahsi geçtiği gibi, caz artık ölü bir müzik midir? Cevaplar net değil, tartışmalı (bu arada, Tez'in cevabı olumsuz, henüz ölmemiştir). Peki ya rock müziğinde durum nedir sizce, hiç düşündünüz mü? Cidden klasik anlamda rock müziğinin sonuna geldik mi?
Mehmet Tez'in, rock müzisyenlerin tavırlarından yola çıkarak bugünkü durumu özetlediği yazısı bu anlamda önemli bir işaret. Bir zamanlar tam anlamı ile bir "gençlik isyanı" şeklinde başlayan bu müzik, yaratıcıları ve mihenk taşı isimleri ile beraber yaşlanıyor, yaşlandıkça da ateşi biraz daha sönüyor. Bir zamanlar her türlü heyecana ve maceraya açık bir delikanlı iken, şimdi daha çok huzur ve rahat arayan, yakında emekli olacak orta yaşlı bir aile babası kıvamına geliyor... Bildiğimiz anlamdaki rock müziği yaşlanıyor, o eski isyankar havasından pek fazla birşey kalmıyor geriye.
Bu durum tek tek müzisyenler için geçerli olabileceği gibi, rock müziği "camiasının" genel duruşu için de geçerli biraz. Olay (Tez'in de işaret ettiği gibi) sadece "nerede kaldı rock müziğinin isyankar, muhalif söylemi" çerçevesinde görülmemeli. Twitter üzerinde bu konuda biraz konuştuğumuz
Zülal Kalkandelen'in dediği gibi (belki en başları hariç) rock müziği, elektro-gitarla yapılan müzikler sadece muhalif, isyankar söylemlerden oluşmadı, değişik tipte konformistler her zaman işin içinde vardı. Ama zamanla rock müziğinin yaşlandığı, eski enerjisini yitirdiği aşikar. Tez'in yazısında Tindersticks ve PJ Harvey'e atfedilen "gürültüden rahatsız olma", "sigara içirtmeme" gibi yaklaşımlar belki gerçekten de biraz abartılı örnekler olabilirler ama diğer çoğu örnek iki gerçeğe işaret ediyor: Eski baba rock'cılar yaşlandı ve artık isyanları biraz sözde kalıyor. 90'lardaki kısa bir dönemi bir kenara koyarsak, bugün yeni çıkan rock gruplarının çoğu isyana tavıra falan pek takmıyorlar, kendi hayatları üzerine yazıp çiziyorlar daha çok (bu noktada Art Brut'un
My Little Brother şarkısı ve sözleri tartışılabilir mesela!)
Sevdiğim müzik yazarlarından,
The New Yorker'ın ünlü kalemi Alex Ross,
bir yazısında dolaylı olarak bu "yaşlanma" konusundan bahsediyordu. Çok genel olarak klasik müziğin günümüzdeki yeri hakkında bu yazı. Bir yerinde şunu diyor Ross: "
All music becomes classical music in the end", yani "
bütün müzikler eninde sonunda klasik müzik oluyor". Şöyle devam ediyor ilgili kısım (yaklaşık bir çeviri ile):
"
Diğer [klasik müzik dışındaki]
müzik türlerinin tarihlerini okuduğumda çoğu zaman garip bir deja-vu hissine kapılıyorum. Cazın hikayesi mesela, klasik müzik tarihinin hızlı çekim hali gibi geliyor bana. İlk başta bir "gençlik isyanı" dönemi: Satchmo ve Duke Ellington, Bix ve Jelly Roll Morton bir kuşağa kendini müzik içinde kaybetmeyi öğretiyor. İkinci olarak, burjuvaların akın etme dönemi: sosyetik swing caz topluluklarının gelişimi, romantik dönem orkestralarına paralellikler içeriyor. Üçüncü aşama: Sanatçılar burjuva imajına karşı isyan ediyorlar, klasik müzikteki modernist hareketi hatırlatıyor bu, hatta bazen direk alıntılar bile içeriyor (Charlie Parker, Bahar Ayini'nin açılış notalarını bir parçasına yerleştiriyor). Dördüncü aşama: 'free jazz', öncü müzisyenlerin kitleler ile bağlarını koparıp içine kapalı, avant-garde bir hale geldiği noktayı temsil ediyor. Ve beşinci aşama: İdare etme dönemi, Wynton Marsalis'in geleneksel caza yeni bir hayat kazandırma çabaları, 20. yy. bestecilerinin neo-romantik müzikleri ile paralellik teşkil ediyor. Ama bu çabalar da cazı popüler ana akımların arasına kazandırmak konusunda yeterli olmuyor."
Alex Ross, sonrasında bu örneğini rock müziğine de uyarlamış, güzel tesbitleri de var. Yukarıdaki paragrafı okurken eminim sizin de aklınıza rock ile alakalı örnekler gelmiştir. En basitinden günümüzde bir çok rock grubunun yaptığıkları, geçmişe öykünmeleri ile yukarıdaki beşinci aşamayı, yeniden canlandırma çabalarını hatırlatmıyor mu size? (Ross bu konuda The Strokes, The White Stripes ve ismi The'lı bir kısım grubu örnek olarak vermiş mesela.)
Tabii soru işaretleri burada sona ermiyor. Birçok şey var sorulabilecek. Günümüzde yapılan hiçbir şey yeni sayılmaz mı? Veya günümüzde şu anda tam da adını koyamadığımız yeni bir tür / tarz mı ortaya çıkmakta? Yeni dalga hangisi, elektronik müzik mi? 90'ların (hatta 80'lerin) başında elektronik müziğin ortaya çıkışı ve günümüzde geldiği yer de bu şablona uyuyor mu? Günümüzde yapılan elektro-gitarlı müzikler, rock değilse hangi türe giriyor? Diğer taraftan rock öldü ise, artık neredeyse babalıktan dedeliğe terfi yaşına gelmiş bu ihtiyarları izleyen kitleler neden azalmıyor, küçülmüyor? Bir seferde ele almak için oldukça ağır sorular bunlar...
Son olarak yine Alex Ross'un yazısından bir alıntı ile bitireyim yazımı: "
Çoğu genç dinleyici [shuffle modunda rastgele gezinen]
iPod'larına benzer şekilde düşünüyor gibiler. Karakterlerini biçimlendirmeyi veya 'dünyayı kurtarmayı' vaadeden o tek bir türe pek o kadar bağlı değiller artık." Bu anlamda gerçek müzik severler için belki de artık türler ve tarzlar bir anlam ifade etmiyor. Ne de olsa bilgi çağındayız, herkes her tarzda kendine dair bir şeyler buluyor olabilir...
